984 aardbevingen in Groningen en Drenthe sinds 1986
9 gemeenten in aardbevingsgebied Noordoost-Groningen (Appingedam, Bedum, Delfzijl, De Marne, Eemsmond, Loppersum, Slochteren, Ten Boer en Winsum)
26 000 schademeldingen bij de NAM
50.000 woningen moeten er naar schatting van de NAM verstevigd worden (daar zijn de stad Groningen, Hoogezand-Sappemeer en Veendam niet bij meegerekend)
24 kerken hebben schade
1,2 miljard euro toegezegd voor herstel, versterking en verbetering
6000 manjaren werk aan herstel en versterking (schatting)
3,6 op de schaal van Richter was de zwaarste beving tot nu toe: Huizinge, augustus 2012)
Cijfers per eind oktober 2014
Wilt u alle aardbevingen sinds 1986 of die in een bepaalde periode in beeld krijgen, klik dan hier.
Wilt u alle aardbevingen sinds 1986 of die in een bepaalde periode in beeld krijgen, klik dan hier
Huizinge 16 augustus 2012 is een kantelpunt in de aardbevingsgeschiedenis van Noordoost-Groningen. Zeker, in de decennia daarvoor waren veel Groningers in het risicogebied al wel eens opgeschrikt doordat de bodem beefde. Zij hadden al te maken gekregen met schuddende lampen, met scheuren in pleisterwerk, met losgeraakte bakstenen, klemmende deuren en ramen. En zeker, inmiddels waren er in die periode al flink wat schadeclaims bij de NAM ingediend. Die niet altijd met open armen ontvangen werden. Maar toch, een en ander had nog niet geleid tot grootscheepse onrust, laat staan tot collectieve boosheid op de NAM, op bestuurders, op de regering.
Maar de klap van Huizinge, 3.6 op de schaal van Richter, maakt een einde aan een gemoedstoestand die schommelde tussen schouderophalen en argwaan, tussen klagen en claimen. Belangenvereniging de Groninger Bodem Beweging (GBB) groeit van zo'n 300 leden naar ruim 2000 in de zomer van 2014. Intussen rapporteert de rijksdienst Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) dat het aantal bevingen in Groningen in 2013 in vergelijking met 2012 met 30 procent is toegenomen. En dat de kans dat het gebied een beving tussen de 4 en 5 op de schaal van Richter te verduren krijgt jaarlijks 7 procent (pagina 3/4) bedraagt. Minister Kamp laat weten dat hij er rekening mee houdt dat er bij zulke zware schokken slachtoffers vallen.
Het gevoel van de Groningers wordt er niet beter op als het besef doordringt dat er ook zonder scheuren en verzakkingen sprake is van financiële schade. Een advocatenkantoor becijfert de waardedaling van de huizen in het aardbevingsgebied op tussen de 20 en 25.000 euro gemiddeld. Minister Kamp spreekt het ferm tegen, maar dat overtuigt een regio waar de huizenmarkt inmiddels volgens velen nauwelijks nog tekenen van leven toont niet echt. Eerder versterkt de ministeriële ontkenning de indruk van de Groningers dat hun zorgen en klachten niet serieus genomen worden. Ze worden geleidelijk aan verontwaardigd. Boos zelfs. Zeker als blijkt dat de NAM in 2013 een record hoeveelheid gas uit de bodem heeft gehaald.
De doorgaans op dialoog gerichte GBB publiceert enkele spotjes waarin de zorgen en angsten dramatisch worden verbeeld. Begin januari 2014 verstoort een groepje Groningers in Assen de nieuwjaarsreceptie van de NAM. Bestuurders als burgemeester Rodenboog van Loppersum en de commissarissen van de koning Max van den Berg (Groningen) en Jacques Tichelaar (Drenthe) vertolken de verandering in sentiment publiekelijk. Van den Berg bijvoorbeeld door een miljard aan compensatie-euro's te eisen. Een dikke 100 miljoen meer dan het bedrag dat al was genoemd door de commissie Meijer, die in opdracht van de provincie de (imago)schade van Groningen onderzocht en in haar rapport 'Vertrouwen in een duurzame toekomst' met voorstellen komt die leidraad voor beleid zullen worden.
De besteding van de '1,2 miljard van Kamp' staat op de agenda van de zogeheten Dialoogtafel , een overlegorgaan waarin Groningers (burgers, boeren, instellingen en bedrijven), NAM en overheden zitting hebben. De tafel, in het leven geroepen op advies van de commissie Meijer, initieert of beoordeelt maatregelen die bedoeld zijn om de negatieve effecten van aardgaswinning te compenseren. Maar is er vooral voor bedoeld om het vertrouwen van de Groningers te herstellen. De GBB besluit na aanvankelijke aarzeling aan te schuiven, maar Schokkend Groningen verwerp deelname aan de tafel. "Het vertrouwen is keer op keer geschonden en misbruikt", zegt leider John Lanting.
Compensatie van de negatieve effecten van de gaswinning valt uiteen in herstel van geleden schade en het voorkomen van toekomstige schade door versterking van huizen, gebouwen en infrastructuur. Voor 'Huizinge' bedroeg het aantal schademeldingen bij de NAM zo'n 2 200. Eind oktober 2014 staat de teller van de NAM op bijna 26 000. In ruim 15 500 van die gevallen is volgens de NAM overeenstemming bereikt over het uit te keren schadebedrag. Critici, bijvoorbeeld de meerderheid van de Dialoogtafel en de Vereniging Eigen Huis, menen dat dit vooral de gemakkelijkere gevallen betreft. Overigens zijn het natuurlijk niet alleen huizen die schade lijden. Ook bedrijfsgebouwen en monumenten worden bedreigd of getroffen, evenals vitale infrastructurele werken als dijken en wegen.
Het schadeverhaal kent nog meer voetangels en klemmen. Neem het feit dat niet alle schade fysiek van aard is. In een onderzoek in opdracht van Dagblad van het Noorden in maart 2013 gaf 15 procent van de ondervraagden aan door de aardbevingen gezondheidsklachten als stress, slapeloosheid en angst te hebben. Maar hoe meet je dat soort schade? En hoe bepaal je hoeveel euro's er nodig zijn om zulke klachten te compenseren? Of neem de waarde van het onroerend goed. Veel bewoners van de regio zijn ervan overtuigd dat hun woningen in waarde zijn gedaald. Voor sommigen, die moeten verhuizen omdat ze ontslagen zijn of elders werk hebben gevonden, is er sprake van directe schade. Voor andere huiseigenaren, die om welke reden dan ook blijven wonen, gaat het om toekomstige schade. Moet zulke schade ook vergoed worden. Op voorhand?
Ook op een andere manier is er sprake van toekomstige schade. Als de gaswinning doorgaat en aardbevingen dus blijven voorkomen, zal er nieuwe schade optreden. Dat kan - deels - voorkomen worden. Bijvoorbeeld door gebouwen aardbevingsbestendig te maken. Of door de gaswinning te beperken of zelfs te staken. Dat roept de vraag op of alle mogelijke schade tegen elke prijs moet worden voorkomen. Een heikele kwestie. Maar ook elders in de samenleving wordt de vraag wat een bepaalde waarde mag kosten gesteld én, hoe pijnlijk voor betrokkenen soms ook, beantwoord. Niet elke mogelijke operatie wordt uitgevoerd, en niet elk medicijn vergoed, ook al zou dat levens kwalitatief verbeteren of redden. Niet elke kilometer weg wordt verlicht, ook al zou dat doden en gewonden schelen. Blijkbaar vinden we als samenleving bepaalde risico's aanvaardbaar, of de prijs te hoog om ze volledig uit te bannen.
Maar begin jaren negentig erkent ook de NAM het verband dat Van der Sluis als eerste zag. Schoorvoetend of volmondig, het doet er weinig toe; het verband was van af toen onomstreden. Maar te strijden restte er genoeg. Want hoe zit dat verband precies in elkaar? Wat zijn de zwaarst denkbare bevingen? Hoe groot is de kans daarop? Hoeveel schade valt in dat geval te verwachten? Alleen materieel of zullen er ook slachtoffers vallen?
Wat zich in de Groninger bodem, op een diepte van een kilometer of drie afspeelt is in grote lijnen wel duidelijk. Het gas wordt onttrokken aan een laag zandsteen. Naarmate er meer gas verdwijnt, ondervinden de daarbovenop liggende lagen minder weerstand; ze drukken harder en de bodem zakt. Die druk is niet gelijkmatig. Scheuren ontstaan, worden dieper of breder. Gesteente verschuift, verzakt, de structuur van de diepe bodem verandert - wat aan de oppervlakte als een beving aan het licht komt - totdat er weer een tijdelijk evenwicht ontstaat. Aannemelijk is dat de bevingen in aantal en intensiteit toenemen naarmate er meer gas gewonnen wordt. Maar waarom er tussen een winters hoogtepunt in gaswinning en het aanbreken van een periode met meer en zwaardere bevingen een vertraging van gemiddeld zo'n 9 maanden zit, is niet bekend. Netzomin is helder waarom de duur van die tussenpoos met de jaren een forse variatie vertoont.
Tot 'Huizinge' was het gemeengoed onder deskundigen te denken dat er zich hier maximaal bevingen met een sterkte van 3,9 op de schaal van Richter zouden voordoen. Met – relatief – weinig schade tot gevolg. Maar na de klap van Huizinge wisten de seismologen het niet meer. Grote kans dat het erger wordt, schatten ze in. Maar hoe erg? Tussen de 4 en 5 op Richters schaal, zoals Staatstoezicht op de Mijnen en KNMI zeggen? Volgens Kamp, die zich baseerde op een berekening van de NAM, heeft de zwaarst mogelijke beving de komende drie jaar een kracht van 4,1 Richter. De NAM zelf noemt in een brief aan SodM (januari 2013) weer een marge van 4.1 tot 4.8 en concludeert dat een magnitude van hoger dan 5 niet verwacht wordt. De vraag hoe erg het wordt kan misschien het beste beantwoord worden met: 'We weten het niet'.
Die onderneming is verantwoordelijk voor de schade, dus voor herstel en preventie en wil daarom de regie daarover in handen hebben. Maar het wantrouwen van de regio tegenover de NAM is groot: het kan toch niet dat de veroorzaker van de schade ook de omvang ervan bepaalt? Is dat niet de slager die zijn eigen vlees keurt? De ervaringen met de opstelling van de NAM in de aardbevingsproblematiek voeden dit wantrouwen. Een recent voorbeeld is het feit dat de onderneming een afspraak met de Dialoogtafel om met een lijst te komen met 250 woningen waarvan de schade met voorrang behandeld moet worden niet nakomt. Maar al veel langer en van vele kanten – individuele huiseigenaren, organisaties als GBB en Schokkend Groningen, woningcorporaties, de Dialoogtafel, provincie en gemeenten – liggen de wijze waarop en het tempo waarin de NAM de taxatie en het herstel van schade verricht onder kritiek. De onderneming wordt ervaren als technocratisch, weinig communicatief en primair gericht op het eigen belang. Meetkundig ingenieur en oud-NAM-medewerker Houtenbos onderschrijft dat (vanaf 14.41) . Gaandeweg realiseert de NAM zich dat de publieke opinie niet straffeloos kan worden genegeerd. De onderneming schrikt van de niet-aflatende kritiek en belooft haar leven te beteren.
De Dialoogtafel wil een onafhankelijke werkmaatschappij met wortels in de regio die de uitvoering van het hele pakket aan maatregelen - schadeherstel, -preventie en waardevermeerdering - ter hand neeemt. De voorzitters van de tafel, Jacques Wallage en Jan Kamminga, scharen zich achter deze eis, maar binden uiteindelijk toch in. Een helemaal onafhankelijke werkmaatschappij zou onmogelijk zijn, want strijdig met de Mijnbouwwet en met de overeenkomst tussen Rijk, provincie, gemeenten en NAM over de uitvoering van het plan van de commissie Meijer. De NAM zelf stelt zich op het standpunt dat er een zelfstandige organisatie moet komen die door de NAM op afstand wordt aangestuurd.
Half oktober 2014 gaat de werkmaatschappij onder de naam Centrum voor Veilig Wonen (CVW) in Appingedam van start. Deelnemers zijn schadeafhandelaar CED uit Capelle a/d IJssel, die ook directeur Peter Kruyt levert, ingenieursbureau Arcadis (Arnhem) en het consortium OWS, een samenwerking van Oosterhof Holman (Grijpskerk), Van Wijnen (Groningen) en Sealteq (Stadskanaal). Of de aanwezigheid van deze noordelijke bedrijven in de ogen van de Dialoogtafel en in die van de provincie en de negen gemeenten in het risicogebied, die in september een gezamenlijke brandbrief ter zake naar de NAM stuurden, voldoende worteling in de regio garandeert moet worden afgewacht. Evenzo valt nog te bezien of het voornemen van de NAM om vanaf januari 2015 geleidelijk taken aan het CVW over te dagen die afstand tot de NAM zal opleveren die het wantrouwen van de Groningers kan wegnemen.